In het werken met mensen die kwetsbaarheid meedragen — of dat nu in therapie, onderwijs, coaching, welzijnswerk, of sociaal werk is — komen professionals vaak ongrijpbare spanningen en dynamieken tegen in de dagelijkse praktijk.

Vaak ontstaat het gevoel dat iets in het contact niet klopt, een plotselinge irritatie, terugtrekking of verwarring. In veel gevallen duidt dit op projectieve identificatie: een onbewust proces waarbij mensen gevoelens of delen van zichzelf bij een ander ‘leggen’. Die ander voelt of handelt vanuit die projectie, zonder precies te weten wat er gebeurt.
Bovendien speelt dit fenomeen zich niet alleen af tussen begeleider en cliënt, maar is juist ook in het contact tussen cliënten onderling, binnen teams, en in allerlei dagelijkse interacties zichtbaar.

Projectieve identificatie in de
dagelijkse praktijk

Neem bijvoorbeeld een klaslokaal waar een leerling worstelt met faalangst en dit onbewust projecteert op een leerkracht. De docent voelt ineens een onverklaarbare spanning of weerstand die niet direct bij hem hoort, maar die wel het contact beïnvloedt. Daarnaast kun je denken aan een team in een zorginstelling waar collega’s onbewust rollen aannemen als ‘redder’, ‘aanklager’ of ‘slachtoffer’, waardoor communicatie vastloopt.
Ook in gezinnen kunnen projectieve processen dagelijks leiden tot misverstanden en escalaties. Bijvoorbeeld wanneer een kind angst of boosheid op een ouder projecteert, die daardoor onbedoeld reageert vanuit deze emoties.

De kracht van psychodrama (en het Therapeutic Spiral Model) in het dagelijkse werk…

Psychodrama biedt professionals een praktische, ervaringsgerichte methode om deze onbewuste overdrachten en projecties zichtbaar en voelbaar te maken. Niet alleen in individuele begeleiding, maar juist ook in de directe situaties waar cliënten en professionals dagelijks mee te maken hebben.
Door middel van rollenspel, beweging en symbolisch spel worden dynamieken tastbaar en herkenbaar. Het lichaam spreekt vóór de woorden, en juist daardoor worden onzichtbare patronen zichtbaar.

Het Therapeutic Spiral Model (TSM) voegt een cruciale laag toe: het biedt een veilige, gestructureerde manier om met kwetsbaarheid en trauma te werken.
Allereerst stimuleert TSM het activeren van hulpbronnen zoals kracht, verbinding en zelfregulatie, voordat moeilijke emoties worden verkend. Dit voorkomt overweldiging en maakt het mogelijk dat cliënten en professionals samen werken aan inzicht en verandering, ook in de hectiek van het dagelijkse contact.

Praktische voorbeelden uit diverse werkvelden:

GGZ en psychotherapie

Behandelaren gebruiken TSM-psychodrama niet alleen in sessies, maar ook om cliënten beter te leren herkennen hoe projectieve processen zich in hun relaties thuis of op het werk afspelen. Zo kunnen cliënten oefenen met het ‘uitspelen’ van projecties in rollenspellen, waardoor ze hun patronen leren herkennen én veranderen in hun dagelijks leven.

Jeugdzorg en opvoedondersteuning

In deze context helpt TSM-psychodrama om binnen gezinscontacten projecties te ontmantelen die leiden tot verwarring of afweer. Bijvoorbeeld door ouders en kinderen samen een veilige plek in te laten nemen in de ‘spelruimte’ waar ze emoties en rollen verkennen. Dit maakt communicatie mogelijk die normaal te moeilijk is, en bevordert wederzijds begrip en verbinding.

Organisatieontwikkeling en teambegeleiding

Teams kunnen met sociodrama, een vorm van psychodrama gericht op groepsprocessen, patronen als projectieve identificatie zichtbaar maken. Binnen een veilige structuur worden rollen gespeeld en herschreven. Hierdoor worden verborgen spanningen en onderlinge verwijten helder en bespreekbaar, wat samenwerking en vertrouwen bevordert.

Welzijnswerk en sociaal werk

Professionals krijgen handvatten om in het contact met cliënten onbewuste projecties te herkennen . Denk aan wantrouwen of woede die eigenlijk van de cliënt zijn, maar ‘meekomen’ in de interactie. Door bijvoorbeeld met innerlijke rollen zoals ‘de observerende getuige’ te werken, blijven zij empathisch en tegelijk stevig in hun rol, waardoor de relatie ruimte krijgt om te groeien.

Mediation en conflictoplossing

Conflicten in gezinnen, organisaties of buurten spelen zich vaak af op een projectief niveau. Met behulp van psychodrama en TSM kunnen conflicterende partijen deze lagen belichamen, waardoor onuitgesproken emoties en behoeften zichtbaar worden. Symbolische rollen maken het mogelijk afstand te nemen van de inhoudelijke strijd en nieuwe, gezamenlijke betekenissen te creëren.

Coaching en persoonlijke ontwikkeling

Coaches gebruiken TSM-psychodrama om cliënten te helpen zien welke oude patronen en projecties zij meenemen in hun werkrelaties of privéleven. Door deze patronen te belichamen en te transformeren, ontstaat ruimte voor nieuwe keuzes en meer zelfsturing in het dagelijks handelen.

Onderwijs en leerlingbegeleiding

Ook in het onderwijs maakt TSM-psychodrama projecties zichtbaar, bijvoorbeeld door groepsrollen te spelen met leerlingen. Op die manier leren zij én docenten spanningen herkennen en veranderen, wat de relatie versterkt en het leerklimaat verbetert.

Waarom ‘belichaamd werken’ zo effectief is

Projectieve identificatie is vaak niet toegankelijk via alleen praten. Het is een lichamelijke en emotionele ervaring die zich vaak pas openbaart als die wordt belichaamd.

Psychodrama maakt dit mogelijk door letterlijk ‘in beweging’ te komen. Daardoor wordt voelbaar wat er speelt. Als gevolg hiervan ontstaat helderheid over wat van jezelf is, wat van de ander is, en hoe oude patronen en beschermingsmechanismen meespelen.

Voor professionals betekent dit een waardevol instrument om niet alleen hun eigen reacties beter te begrijpen, maar ook om cliënten te begeleiden in het herkennen en veranderen van patronen die hen belemmeren — in alle contexten waarin zij functioneren.

Van bewustwording naar eigenaarschap

Psychodrama met TSM maakt onbewuste relationele patronen zichtbaar. Niet alleen in de begeleidingsrelatie, maar juist ook in de dagelijkse praktijksituaties waarin mensen functioneren. Zo helpt het cliënten én professionals om eigenaarschap te nemen over wat eerder buiten zichzelf werd gelegd.
En daarmee ontstaat ruimte voor echte verbinding, diepere heling en meer autonomie, precies daar waar het het meest nodig is.